Nauka, morze i efekt synergii – Polska nową Doliną Krzemową

Nauka jest jak niezmierne morze…Im więcej jej pijesz, tym bardziej jesteś spragniony.
Stefan Żeromski

Nauka na obrazach Gersona mieni się jako niewiasta spoglądająca w przyszłość z mądrością, charakterem i odwagą. Każdy z nas wie, że w życiu bywają różne spotkania. Niektóre „w biegu” błahe i banalne, nic nieznaczące. A są i takie, które potrafią zmienić bieg całego życia. Ks. prof. Michał Heller w książce „Spotkania z nauką” napisał: „Naukę spotkałem sam nie wiem kiedy… jest wymagającym kandydatem na przyjaciela… na pewno by się beze mnie obeszła, ale mnie bez niej byłoby trudno”.

Termin własności intelektualnej w obecnym znaczeniu został użyty pod koniec XIX w. wraz z założeniem szwajcarskiego Federalnego Biura Własności Intelektualnej. Jednak dopiero pod koniec XX w. rozpowszechnił się wraz z powstaniem agendy ONZ Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization, WIPO). Diagnoza przeprowadzona przez Inventity i Taylor Economics szacuje, że rodzime nakłady na aktywności badawczo-rozwojowe B+R (business & research) do 2020 roku wyniosą oko-ło 2%. Według raportu „Innowacyjność” Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) o poziomie gospodarki Polski z zakresu polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa, statystyki lokują nas na szarym końcu wśród krajów UE. Rocznie do Urzędu Patentowego RP wpływa około 4000 wniosków dotyczących patentów na wynalazek. Najwięcej dotyczy branży przemysłowej i transportowej. Zajmujemy 15. miejsce na liście WIPO. Cały czas jednak stoimy w rankingach daleko, daleko za liderami światowymi.

Centrum Transferu Technologii

Obszary rozwoju gospodarki morskiej takie jak cyfryzacja logistyki, redukcja emisji paliw, wydajność przewozów cargo, zrównoważona energia, utrzymanie aktywów, bezpieczeństwo cybernetyczne dają szerokie spektrum do działalności badawczo-naukowej. Na terenie Polski mieści się około 56 jednostek, „zalążków technopolis”, działających na rzecz wymiany wiedzy i technologii, zamkniętych w strukturach Porozumienia Akademickich Centrów Transferu Technologii (PACTT). Pracownicy polskich centrów transferu technologii (CTT) zajmują się rozwojem kompetencji zawodowych oraz komercjalizacją wyników badań naukowych.

W procesie transferu technologii i współpracy między nauką a biznesem rodzą się ciekawe projekty. Wrocławskie CTT na przykład powołało do życia aktywne osłony fundamentów obiektów zanurzonych w wodzie.

– Innowacyjność rozwiązania i korzyści biznesowe z zastosowania tej technologii polegają w szczególności na zdolności do tłumienia energii wirów powstających podczas przepływów strugi w ośrodku wodnym, w którym zanurzony jest fundament. Osłona rozprasza energię wirów, posiada również unikalną możliwość dostosowywania się do zmieniającej się geometrii podłoża, osłaniając i „zaklejając” jego zdegradowane obszary – komentuje Jacek Pietrzak, CTT Politechniki Wrocławskiej. Więcej informacji na temat wynalazku na stronie www.transfer.pwr.edu.pl

Również Województwo Pomorskie hołduje idei rozwoju. Jeden z projektów Uniwersytetu Gdańskiego opiera się na analizach tematyki gospodarki morskiej. To kolejny przykład synergii edukacji i morza w zakresie współpracy biznesu i nauki, któremu towarzyszy przesłanie „W morzu droga twoja” (łac. in mari via tua). Projekt zrzesza m.in. Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Politechnikę Gdańską, Instytut Morski w Gdańsku, Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie, Akademię Morską i Akademię Marynarki Wojennej w Gdyni. Projekt w zakresie bardziej specjalistycznych analiz i ekspertyz, bazuje na licznych umowach krajowych i międzynarodowych oraz współpracy z Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Kolejna inicjatywa to Inkubator Morski łączący wysiłki Portu Gdańsk, Gdańskiej Agencji Rozwoju Gospodarczego oraz inkubatora Starter. Wspiera młode firmy głównie z branży morskiej i portowo-logistycznej poprzez m.in. mentoring. Wejście w nowe obszary projektów B+R pozwoli skorzystać z transferu wiedzy naukowców oraz studentów, którego efektem będzie wykwit innowacyjnych rozwiązań technologii. Tworzenie tego typu technopolis jest perspektywiczne. Taka polityka ma w przyszłości stać się filarem dla m.in. realizacji inwestycji budowy Portu Centralnego, kluczowego dla gospodarki morskiej całego regionu bałtyckiego.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

Jakie są właściwe ścieżki dla rozwoju i wprowadzania postępowych, wybiegających często poza naszą wyobraźnię modernizacji? – Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR), agencja wykonawcza ministra nauki i szkolnictwa wyższego, zachęca przedstawicieli wszystkich sektorów gospodarki do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, organizując konkursy, w ramach których przedsiębiorcy uzyskują dofinansowanie na swoje innowacyjne projekty. W roku 2019 oferta NCBR skupia się na programach horyzontalnych. Jednym z nich jest atrakcyjny i szeroko dostępny dla różnych branż program „Szybka ścieżka”, realizowany ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjny Rozwój (POIR). Projekty mogą dotyczyć całego spektrum badań przemysłowych i prac rozwojowych, a także prac przedwdrożeniowych, od etapu badawczego w laboratorium, aż po stworzenie działającego prototypu. Jednocześnie NCBR kontynuuje program sektorowy INNOSHIP – pierwszy w Polsce kompleksowy instrument wsparcia prac badawczo-rozwojowych w przemyśle stoczniowym. W pierwszej edycji konkursu zostało dofinansowanych 7 projektów badawczych łączną kwotą ponad 25 mln zł. W ramach tych działań przedsiębiorcy opracują m.in. nową jednostkę pływającą, systemy usprawniające projektowanie instalacji elektrycznych na statkach czy innowacyjny układ napędowy – komentuje dr inż. Magdalena Garlińska, kierownik Sekcji Koordynatorów Obszarów, Dział Koordynatorów, NCBR.

W ramach pierwszego konkursu eksperci najlepiej ocenili projekt hybrydowego układu generowania energii elektrycznej do napędu jednostek pływających (Remontowa Electrical Solutions) oraz suwnicę bramową o dużym udźwigu, przystosowaną do pracy w trudnych warunkach wietrznych (FUD Technologies). W perspektywie do 2023 roku NCBR przeznaczy 200 mln zł na potrzeby pracodawców rynku stoczniowego oraz inicjatywy Związku Pracodawców Forum Okrętowego. Program realizowany jest w ramach Operacyjnego Inteligentny Rozwój (Działanie 1.2 „Sektorowe programy B+R”).

Program ramowy Horyzont 2020

Podobnie jak NCBR, Komisja Europejska wspiera projekty mieszczące się w obszarach inteligentnych specjalizacji Pomorza tj. branża morska i portowo-logistyczna, sektor IT, budownictwo, ekoefektywne technologie w produkcji, przemyśle, dystrybucja/zużycie energii i paliw (Rycina). W zależności od typu projektu, przedsiębiorcy mogą aplikować sami bądź w partnerstwie z innymi kontrahentami, jednostkami naukowymi, szkołami wyższymi, instytucjami obszaru biznesu, izbami gospodarczymi i klastrami, organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi badania naukowe lub prace rozwojowe od strony morza, portów jak i ich zaplecza.

Carlos Moedas, komisarz ds. badań, nauki i innowacji jasno podkreśla, jak ważny jest temat B+R. Dlatego w 2013 roku powstał pilotażowy program Europejskiej Rady ds. Innowacji „Horyzont 2020”. Jest to największy projekt realizowany przez Unię w zakresie badań naukowych i innowacji z budżetem 80 mld euro. Zagadnienia transportowe realizowane są również w ramach partnerstw publiczno-prywatnych Clean Sky 2, Sesar 2, EGVI (European Green Vehicle Initiative) oraz Fuel Cells and Hydrogen. Wyzwania zdefiniowane są wokół kluczowych tematów ochrony środowiska, poprawy mobilności i bezpieczeństwa transportu, globalnej wiodącej pozycji w europejskim przemyśle transportowym, wzmocnienia konkurencyjności oraz powiązanych sektorów logistycznych, doskonalenia bazy naukowej.

Projekt oparty jest na długotrwałym nurcie współpracy i rozwoju nauki na płaszczyznach programów: Ramowego badania i rozwoju technologicznego (7 PR), Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT) i instrumentów wsparcia na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP).

Informacje o programach UE

Strategia Europa 2020 zakłada utworzenie miliona nowych naukowo-badawczych stanowisk pracy w Europie. Czy to jednak wystarczy? Rolą nauki jest permanentny rozwój, a to oczywiście kosztuje. Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów UE (KPK) ułatwia przedsiębiorcom dostęp do preferencyjnego finansowania. Wspiera także instytucje wdrażające instrumenty finansowe programów UE tj. COSME, Horyzont 2020, EaSI, Kreatywna Europa. Jest częścią Planu Inwestycyjnego dla Europy (tzw. Planu Junckera) w zakresie Europejskiego Funduszu Inwestycji Strategicznych oraz Europejskiego Centrum Doradztwa Inwestycyjnego. KPK zachęca do rejestrowania się w bazie ekspertów, wspierających Komisję Europejską w opracowaniu polityki badawczo-rozwojowej i proinnowacyjnej UE. Eksperci będą oceniać składane wnioski oraz realizację projektów. Kto może zostać ekspertem? Potrzebni są naukowcy, przedsiębiorcy, specjaliści od innowacji jak również fachowcy reprezentujący różne sektory. Rejestracja jest możliwa przez cały czas trwania programu Horyzont 2020 i daje możliwość kształtowania unijnej polityki B+R i proinnowacyjnej na rzecz rozwoju rodzimej gospodarki.

Synergia morza i kosmosu

Inkubatory – platformy – akceleratory przedsiębiorczości rozwijają się ekspansywnie, wspierając rozwój. Co więcej, funkcjonują też parki przemysłowe i przemysłowo-naukowe, startery, nietypowe klastry, również powiązane z kosmosem, a także fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Warto zapoznać się z ich bogatą ofertą, by właściwie zarządzać biznesem. Carl Sagan mawiał, że jeżeli cywilizacje nie zdecydują się wyjść w kosmos – zginą. Czy jest w tym coś z prawdy?

– Z doświadczenia działania Bałtyckiego Klastra Morskiego i Kosmicznego (Baltic Sea & Space Cluster, BSSC) wynika, że aktywność naukowa i biznesowa w gospodarce morskiej i technologiach kosmicznych wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Wykorzystanie gospodarcze morza i kosmosu, problemy związane z prawem i bezpieczeństwem, ryzyko związane z eksploracją i eksploatacją tych przestrzeni, jak np. perspektywa wprowadzenia autonomicznych statków, stanowią platformę do rozwinięcia wspólnych działań naukowych i biznesowych w ramach jednego klastra. Wykorzystanie technologii kosmicznych przydatne jest w ochronie i monitoringu środowiska, planowaniu przestrzennym i transporcie morskim. Na przykład, satelitarny monitoring środowiska Morza Bałtyckiego SatBałtyk, który opracowali naukowcy Instytutu Oceanologii PAN w ramach projektu Innowacyjna Gospodarka, pozwala na bieżące monitorowanie wielu czynników, określając stan Morza Bałtyckiego. O szerokich możliwościach stosowania technik kosmicznych w portach świadczą efekty działania akceleratora Space3ac, powołanego z inicjatywy członków Polskiego Klastra Morskiego. W akceleratorze powstało kilkanaście projektów, w których polskie start-upy zaproponowały sposoby wykorzystania technologii kosmicznych w gospodarce morskiej – komentuje prof. Marek Grzybowski, prezes zarządu Bałtyckiego Klastra Morskiego i Kosmicznego.

Dzięki współpracy Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie, Polskiej Agencji Kosmicznej, Komisji Nauk Kosmicznych PAN oraz Bałtyckiego Klastra Morskiego i Kosmicznego morze „dotknęło gwiazd”. Ramy dla rozwoju określa m.in. Krajowy program kosmiczny na lata 2019-2021 oraz Polska strategia kosmiczna. A czym tak naprawdę jest klaster? Z angielskiego „cluster” dosłownie zgęstek, zgrupowanie przestrzenne lub powiązanie systemowe mniejszych obiektów w jeden większy. Z informacji podanych na stronie klastermoski.com.pl wynika, że polityka regionalna, oparta na rozwoju klastrów, zakłada integrację współpracy biznesu, nauki i władz samorządowych oraz instytucji państwowych różnych szczebli. Uruchamiane instrumenty (finansowe, prawne i organizacyjne) mają sprzyjać inicjatywom klastrowym i zachęcać do rozwoju powiązań sieciowych. Tworzenie klastrów ma za zadanie koncentrowanie potencjału tkwiącego w regionach i wywoływanie efektu synergii w wyniku transferu wiedzy. Według European Cluster Organisation Directory w regionie Morza Bałtyckiego działa ponad 100 innowacyjnych jednostek, a w Polsce mamy ich zaledwie pięć (podaje www.bssc.pl).

Polska liderem B+R?

Inspirowani osiągnięciami Marii Skłodowskiej-Curie czy Mikołaja Kopernika i wielu innych wybitnych, pytamy… Jaka jest zatem recepta na geniusz? Jaki jest przepis na sukces? Wiedzę można zdobywać, ale mądrości musimy nauczyć się sami – głosił Adam Mickiewicz. Jesteśmy inteligentnym, kreatywnym i myślącym(!) narodem. Posiadamy wybitnych naukowców, zdolnych do wytwarzania własności intelektualnej, będącej tlenem dla polskiej gospodarki, nie tylko branży morskiej. Nieraz udowodniliśmy, że jesteśmy w stanie osiągnąć sukces dzięki współpracy. Stać nas na wiele – stać nas na więcej! Przyznam się, iż tytuł artykuły jest poniekąd pewnego rodzaju prowokacją dziennikarską. Podejmowanie właściwych decyzji polega na niepodejmowaniu tych niewłaściwych.

A to, w jakim miejscu się znajdziemy, zależy od tego, w jakim kierunku będziemy podążać. Czy mamy szansę stać się liderem w działaniach B+R, wybierając opcję niezależności technologicznej, silnego polskiego know-how oraz prężnie działającej gospodarki rynkowej i logistyki? Czy staniemy się nową Doliną Krzemową w polskim wydaniu? Czy „smart age” będzie powtórką „golden age” dla rozwoju nauki i ludzkości? Karty historii pokażą… Synergia nauki, morza i biznesu oparta na transferze wiedzy to jedyna właściwa droga. Droga do terra incognita – rozwiązań, które zaspokoją rosnące oczekiwania i wybujałe potrzeby konsumentów. Sposób na przetrwanie w erze uwielbienia umysłu i nauki, gdzie i czasem, dla niektórych marzenia stają się wierniejsze od idei. Dzięki morzu ciężkiej pracy i nieugiętości ludzi, pokładających wiarę w nieosiągalne, sprawiając irracjonalnie niemożliwe – możliwym, Polska ma ambicję na silną gospodarkę, Polska ma apetyt na sukces.

Główne bariery rozwoju synergii nauki i morza w Polsce

• Ograniczenia prawne, systemowe i ilościowe dla projektów o charakterze naukowo-badawczym, dydaktycznym i inwestycyjnym

• Skomplikowany dostęp do środków finansowania, dotacji (poza)budżetowych i brak wiedzy na temat możliwości wykorzystania PL/UE
• Przestarzały system kształcenia, technologia i aparatura naukowo-badawcza, bibliotek
• Emigracja najlepszych naukowców (ok. 40%), niskie zarobki i „szklany sufit” dla młodych naukowców
• Brak miejsc dla synergii biznesu, nauki i morza tj. np. technopolis
• Niewystarczająca kooperacja pomiędzy środowiskiem badawczym (akademickim, naukowym), administracyjnym a otoczeniem społecznogospodarczym oraz biznesem Polski i UE
• Znikomy procent uczestnictwa polskich naukowców w morskich i logistycznych projektach
• Bariery mentalne i językowe, niechęć do komercjalizacji badań
• Kryzys w branży shippingowej, słaba konkurencyjność polskiej gospodarki
• Utrudnienia przy zakładaniu działalności gospodarczej (szczególnie dla studentów i/lub firm absolwenckich)
• Drastyczne obniżenie poziomu kształcenia m.in. reforma systemu (likwidacja szkół zawodowych i technicznych)
• „Zabijanie” indywidualności i rzadkie łączenie kwalifikacji z kompetencjami (zła polityka kadrowa)

• Brak ogólnokrajowej wieloletniej strategii polityki naukowo-technicznej (innowacyjność, gospodarka, edukacja)