Uprawnienia kontrolne inspektora ITD

Inspektor Inspekcji Transportu Drogowego, zwanej dalej ITD, wykonuje zadania kontrolne w zakresie określonym w art. 50 Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn. Dz.U. 2013 r., poz. 1414 ze zm.), zwanej dalej ustawą o transporcie drogowym, a zatem dokonuje kontroli m.in. w zakresie:

• przestrzegania obowiązków lub warunków przewozu drogowego,
• przestrzegania przepisów ruchu drogowego w zakresie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. − Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz.U. 2012 r., poz. 1137 ze zm.), zwanej dalej ustawą Prawo o ruchu drogowym,
• rodzaju używanego paliwa,
• prawidłowości uiszczenia opłaty elektronicznej, o której mowa w art. 13 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz.U. 2013 r., poz. 260 ze zm.), zwanej dalej ustawą o drogach publicznych,
• przestrzegania czasu pracy przedsiębiorców osobiście wykonujących przewozy drogowe, a także osób niezatrudnionych przez przedsiębiorcę, lecz osobiście wykonujących przewozy drogowe na jego rzecz.

Prawa inspektora ITD

Natomiast prawa inspektora ITD, a w konsekwencji również odpowiadające im obowiązki kontrolowanego w trakcie prowadzenia przez inspektora wskazanych powyżej czynności kontrolnych, zostały przez ustawodawcę sprecyzowane w art. 55 ustawy o transporcie drogowym. Katalog uprawnień inspektora ITD dotyczących działań kontrolnych jest bowiem ujęty w przepisach ust. 1 pkt 1-6 tego artykułu[1].

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż w myśl art. 55 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie drogowym, inspektor, podejmując czynności kontrolne, ma prawo wstępu do pojazdu, który jest przedmiotem jego działań kontrolnych. Przy czym, jak wskazuje się w doktrynie, prawo to obejmuje wejście do wnętrza kontrolowanego pojazdu, a zatem do kabiny kierującego pojazdem oraz prawo wejścia do przyczepy bądź naczepy. Ponadto, przez „prawo wstępu do pojazdu” należy również rozumieć prawo dostępu do podwozia pojazdu, komory silnika oraz innych zamkniętych części pojazdu, jak np. agregatu chłodniczego[2].

W świetle powyższego nie budzi zatem wątpliwości, iż inspektorowi ITD przysługuje również prawo dostępu do impulsatora tachografu na skrzyni biegów pojazdu. W praktyce bowiem inspektorzy często kontrolują, czy na impulsatorze nie został umieszczony magnes zakłócający pracę tachografu, w szczególności w celu rejestracji odpoczynku w czasie faktycznego prowadzenia pojazdu przez kierowcę.

Inspektorowi ITD przysługuje także, zarówno w trakcie kontroli drogowej, jak i kontroli na terenie przedsiębiorstwa, uprawnienie do kontroli dokumentów kierującego, w tym w szczególności karty kierowcy i karty przedsiębiorstwa, jak również kontroli zainstalowanych lub znajdujących się w pojeździe urządzeń pomiarowo-kontrolnych lub tachografu cyfrowego (art. 55 ust. 1 pkt 2, 2a i 3 ustawy o transporcie drogowym). Kontrola w tym zakresie ma na celu stwierdzenie, czy podmiot kontrolowany posiada przy sobie wymagane dokumenty, a ponadto, czy są one autentyczne oraz czy nie upłynął okres ich ważności[3]. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z art. 55 ust. 1b ustawy o transporcie drogowym, kontrola dokumentów, które kierowca powinien posiadać i okazywać na żądanie organu kontrolnego w myśl art. 87 tejże ustawy, powinna odbywać się w obecności kierowcy.

Monitoring viaTOLL

Inspektor ITD jest również uprawniony do kontroli zainstalowanego lub znajdującego się w pojeździe samochodowym urządzenia wykorzystywanego na potrzeby systemu elektronicznego poboru opłat. Przepis art. 55 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym, z dniem 1 lipca 2011 r., w związku z wejściem w życie przepisów o systemie elektronicznego poboru opłaty za przejazd po drogach krajowych, został bowiem zmieniony poprzez dodanie w pkt 3a − uprawnienia do kontroli używanego w pojeździe urządzenia, o którym mowa w art. 13i ust. 3 ustawy o drogach publicznych, tj. wskazanego powyżej urządzenia służącego do elektronicznego poboru opłat.

Należy bowiem podkreślić, iż kontrola w zakresie ponoszenia opłat za przejazdy po drogach krajowych (system viaTOLL) odbywa się nie tylko w trakcie przejazdu przez punkty poboru opłat, ale również poprzez tzw. przenośne centra kontrolne. Są to samochody ITD wyposażone w specjalne anteny komunikujące się z zainstalowanymi w pojeździe urządzeniami na potrzeby pobierania tych opłat (viaBOX). Inspektorzy ITD dokonują przedmiotowej kontroli w trakcie jazdy, zaś do zatrzymania pojazdu dochodzi wyłącznie w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości.

Uwaga na wagę ciężką

Z kolei zgodnie z brzmieniem art. 55 ust. 1 pkt 4 ustawy o transporcie drogowym − inspektor ITD jest uprawniony do kontrolowania masy, nacisków osi i wymiarów pojazdu. Powyższe czynności wykonywanie są z użyciem urządzeń pomiarowych, znajdujących się w dyspozycji Głównego Inspektora Transportu Drogowego.

Inspektorzy ITD prowadząc kontrolę w przedmiotowym zakresie, korzystają m.in. z systemu wag preselekcyjnych, wbudowanych w nawierzchnię dróg krajowych. System ten rejestruje informacje o przybliżonym nacisku na każdą oś pojazdu, jego masie całkowitej oraz wymiarach. Natomiast umieszczona nad jezdnią kamera fotografuje pojazd wraz z tablicą rejestracyjną, a informacja o przekroczeniu norm w powyższym zakresie przekazywana jest inspektorom ITD drogą radiową. Trzeba podkreślić, że wagi preselekcyjne są jedynie urządzeniami podglądowymi. Dlatego też po zarejestrowaniu takiego przekroczenia przez wagę selekcyjną, pojazd zatrzymywany jest w punkcie kontrolnym, gdzie poddawany jest ważeniu za pomocą legalizowanych wag stacjonarnych lub przenośnych.

Otwarty katalog kontrolowanych podmiotów

Inspektor ITD w ramach wykonywanych czynności kontrolnych ma ponadto prawo żądania od podmiotu wykonującego przewóz drogowych i od jego pracowników pisemnych lub ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów i innych nośników informacji oraz udostępnienia wszelkich danych mających związek z przedmiotem kontroli, a także prawo wstępu na teren podmiotu wykonującego przewóz drogowy, w tym do pomieszczeń lub lokali, w których prowadzi on działalność lub przechowuje dokumenty i inne nośniki informacji – w dniach i godzinach, w których jest lub powinna być wykonywana ta działalność (art. 55 ust. 1 pkt 5 i 6 ustawy o transporcie drogowym). Istotny jest przy tym fakt, że powyższe czynności, jak i kontrola dokumentów, o której mowa w pkt 2 omawianego przepisu, w myśl art. 55 ust. 1a ustawy o transporcie drogowym, powinny być realizowane wyłącznie w obecności przedsiębiorcy albo osoby przez niego upoważnionej. Cytowany przepis ma zatem na celu zagwarantowanie prawidłowego przebiegu czynności kontrolnych w tym zakresie.

Natomiast zgodnie z treścią przepisu art. 55 ust. 1c ustawy o transporcie drogowym, ustawodawca zobowiązał inspektorów ITD do stosowania wskazanych uprawnień do żądania pisemnych lub ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów i innych nośników informacji oraz udostępniania innych danych, a także wstępu na teren podmiotu wykonującego przewóz drogowy, o których mowa w art. 55 ust. 1 pkt 4 i 5 ww. ustawy, także względem innych podmiotów wykonujących czynności związane z przewozem drogowym, tj. m.in.: spedytora, nadawcy przesyłki, odbiorcy przesyłki, załadowcy, organizatora wycieczki, organizatora transportu, operatora publicznego transportu zbiorowego. Przy czym przytoczony katalog nie ma charakteru katalogu zamkniętego, na co wskazuje użyte przez ustawodawcę wyrażenie „w szczególności”. Dlatego też analizowana regulacja może znaleźć zastosowanie również w odniesieniu do innych, niż wprost wskazane w przepisie art. 55 ust. 1c ustawy o transporcie drogowym, podmiotów wykonujących czynności związane z przewozem drogowym.

Maksymalny termin kontroli

Zauważyć należy również, iż w stosunku do podmiotów, którym cofnięto licencję lub uległa ona wygaśnięciu, bądź też które zaprzestały wykonywania działalności gospodarczej lub wykonywania przewozu drogowego, inspektor ITD ma prawo stosowania powyższych uprawnień wynikających z art. 55 ust. 1 pkt 5 i 6 oraz ust. 1a ustawy o transporcie drogowym w okresie jednego roku oraz dnia zaprzestania przez te podmioty wykonywania przewozu drogowego (art. 55 ust. 1c pkt 2 ustawy o transporcie drogowym).

Dozwolone środki przymusu

Ostatnim z uprawnień inspektora ITD wymienionych w przepisach art. 55 ustawy o transporcie drogowym jest prawo używania i wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej, przyznane inspektorom na mocy przepisu art. 55 ust. 2 tejże ustawy. Przesłanki i sposób postępowania inspektora transportu drogowego na wypadek użycia broni palnej lub zastosowania środka przymusu bezpośredniego precyzują przepisy art. 57 i n. ustawy o transporcie drogowym. Jednakże, jak podkreśla się w doktrynie, skorzystanie z przedmiotowych uprawnień dotyczy wyłącznie sytuacji wyjątkowych, jeżeli nie jest możliwe skuteczne przeprowadzenia czynności kontrolnych przy użyciu zwyczajnych środków działania lub też wystąpi realne zagrożenie osoby kontrolującego inspektora[4].

[1] Por. R. Strachowska, Komentarz do art. 55 ustawy o transporcie drogowym, w: R. Strachowska, Ustawa o transporcie drogowym. Komentarz, opubl. LEX/el. 2012.

[2] G. Lubeńczuk, K. Sikora, Komentarz do art. 55 ustawy o transporcie drogowym, w: G. Lubeńczuk, K. Sikora, Ustawa o transporcie drogowym. Komentarz, C.H. BECK, Warszawa 2013, s. 413.

[3] Ibidem.

[4] G. Lubeńczuk, K. Sikora, op. cit., s. 415.